Exodus van vluchtelingen: onmenselijke omstandigheden en illegaal teruggestuurd

Een man loopt op sandalen, zonder sokken. Het is heel koud en een dikke laag sneeuw bedekt de grond. In een lange rij achter hem, tot zover ik kan zien, lopen honderden vluchtelingen met plastic tassen in hun handen. Zij komen vanuit een vluchtelingenkamp in Bosnië dat door brand is verwoest.

Deze beelden zag ik in een kort nieuwsverslag van het NOS Journaal. Sommigen van hen vertellen de journalist dat zij sinds een aantal dagen dakloos zijn. Ze zitten zonder eten en slapen ’s nachts in de kou in het bos. Een man zegt dat zij geen enkele bescherming of steun van de Bosnische overheid hebben gekregen. Hij zegt: “We zitten hier vast, we hebben geen idee wat te doen, maar we kunnen niet terug. We hebben geen andere keuze.” Met een lange vluchttocht achter de rug, hebben ze inderdaad geen andere keuze. Hun exodus begon ergens in het Midden-Oosten of in Afrika. Ik stel me voor dat de meesten van hen op een boot hebben gezeten om de Middellandse Zee over te steken.

Het bekende en vreselijke beeld dat afgelopen jaren vaak op tv te zien was, is dat van een kleine en onveilige boot vol mensen op zee. Het beeld van asielzoekers die via Turkije naar de andere kant van de Egeïsche Zee proberen te komen en dan in een vluchtelingenkamp op een Grieks eiland belanden. En we weten allemaal dat er de laatste jaren honderden mensen nooit die kust van Griekenland hebben bereikt. Ze zijn onderweg vermist geraakt, verdronken in zee.

Terugsturen van bootvluchtelingen

Een korte video op de website van de NOS brengt een ander schokkend bericht: in de laatste week van 2020 heeft de Griekse marine vluchtelingen teruggestuurd. Ik las onder andere in dit verslag: “Opnieuw zijn beelden opgedoken van de Griekse marine die bootvluchtelingen terug de zee op stuurt. De opnames, die vanuit een helikopter zijn gemaakt, werden onder meer door de Duitse Europarlementariër Erik Marquardt (Groenen/EVA) op Twitter gezet. Op de beelden – met de tijdsaanduiding 24 december – is te zien dat mensen vanaf een patrouilleschip op een plastic reddingsvlot met een overkapping worden gezet. Een kleine boot sleept het vlot een eind de zee op en vertrekt.”

Het onmenselijke leven van asielzoekers in vluchtelingenkampen van Griekenland kent nog veel verborgen facetten. Zo werd in het laatste rapport van Human Rights Watch in de zomer van 2020 vermeld dat de Griekse politie asielzoekers mishandelt en hen op een illegale manier via de land- en watergrenzen van Griekenland deporteert.
Op 14 augustus 2020 meldt The New York Times dat de Griekse regering in het geheim meer dan 1000 vluchtelingen heeft verdreven en op zee achterliet. Uit een analyse door twee academische onderzoekers en de Turkse kustwacht, op basis van bewijsmateriaal van drie onafhankelijke bronnen, blijkt dat sinds maart 2020 minstens 1.072 asielzoekers door Griekse functionarissen op zee zijn gedropt tijdens ten minste 31 uitzettingen.

“Het was erg onmenselijk” zegt Najma al-Khatib, een vijftigjarige Syrische lerares, aan The New York Times. Zij vertelt dat op 26 juli gemaskerde Griekse functionarissen haar en 22 andere vluchtelingen, waaronder twee baby’s, in het donker uit een detentiecentrum op het eiland Rhodos hebben meegenomen. Ze lieten hen achter op een reddingsvlot zonder stuur en motor. Ze werden gered door de Turkse kustwacht. “Ik verliet Syrië uit angst voor bombardementen, maar toen dit gebeurde, wenste ik dat ik door een bom was omgekomen”, aldus Al-Khatib.

Griekse premier ontkent

In het artikel van The New York Times is uitgebreid te lezen over de illegale acties van de Griekse regering tegen oorlogsvluchtelingen uit Syrië en andere landen.

In een interview dat Christiane Amanpour op 19 augustus 2020 voor CNN hield met de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis, confronteert zij hem met bewijzen voor de juistheid van het artikel in The New York Times. Maar hij ontkent en vertelt dat de Griekse regering niemand heeft teruggestuurd. Hij zegt: “Het is niet gebeurd en we zijn het slachtoffer geworden van een aanzienlijke desinformatiecampagne”.

Professor François Crippo, een expert op het gebied van internationaal recht en voormalig speciaal VN-rapporteur voor de mensenrechten van migranten, zegt in een interview met The New York Times dat de acties van de Griekse regering om vluchtelingen onder druk te zetten en terug te sturen in alle opzichten illegaal zijn, zowel volgens het internationale als het Europese recht.

Slachtoffers van oorlog

Sinds 2015 zijn duizenden mannen, vrouwen en kinderen vanwege oorlog en geweld in Syrië, Afghanistan, Irak en andere landen gedwongen hun land te verlaten. Hun lange tocht naar Europa via Griekenland is de enige optie en de enige kans die zij hebben. Ze moeten overleven, en koste wat het kost de toekomst van hun kinderen veiligstellen.
Het oversteken van de Middellandse Zee is niet het enige gevaar waar asielzoekers mee geconfronteerd worden. Als een asielzoeker of immigrant op een eiland aankomt, begint het ellendige leven in een kamp. Deze overvolle kampen die we vaak op tv hebben gezien, hebben weinig of geen basisvoorzieningen. Hier komen getraumatiseerde vluchtelingen terecht, om er jarenlang te blijven.

Ondraaglijke levensomstandigheden

In 2020 waarschuwen de EU en Artsen Zonder Grenzen in hun rapporten dat de levensomstandigheden in Griekse vluchtelingenkampen zeer slecht en onmenselijk zijn. De situatie daar is sindsdien niet veel veranderd. Het is er bovendien door de coronapandemie ingewikkelder geworden. De kampbewoners worden dagelijks met allerlei problemen geconfronteerd. Er is zelfs in sommige kampen maar een paar uur per dag kraanwater beschikbaar en er zijn onvoldoende sanitaire voorzieningen, waaronder wc’s. Mensen moeten dagelijks in lange wachtrijen staan om een paar minuten te kunnen douchen. Het tekort aan medicijnen is enorm en ook medische zorg ontbreekt.

In de zomer van 2020 en na een grote brand in het vluchtelingenkamp Moria op Lesbos waren 12 duizend mensen dakloos geworden. Inmiddels is er een nieuwe opvang gebouwd, maar die is zo mogelijk nog slechter. Op de website van Artsen Zonder Grenzen staat: “Na hevige regenval op 13 oktober 2020 staan delen van het nieuwe kamp op Lesbos onder water. 7.500 mensen, waarvan 60 procent vrouwen en kinderen, leven in tenten van dundoek die totaal ongeschikt zijn voor komende winter.”

In zo’n uitzichtloze situatie nemen ook de psychisch klachten toe, vooral depressie en pogingen tot zelfdoding. Ook onder minderjarigen. Volgens psycholoog Thanasis die op Lesbos voor de Artsen Zonder grenzen werkt, zijn de psychische klachten van kinderen en volwassenen enorm verergerd. En onder de kinderen zijn er zelfs die over zelfdoding nadenken.

Geen concreet beleid van de EU

Volgens VluchtelingenWerk Nederland is er al lang afgesproken dat alle EU-landen voor een fatsoenlijke opvang en procedures voor asielzoekers moeten zorgen. Maar de EU-landen hebben nog steeds geen duidelijk beleid en geen maatregelen over het overnemen van vluchtelingen vanuit de Griekse kampen. Vluchtelingenwerk Nederland schreef in een persbericht (september 2020) dat volgens het voorstel van de Europese Commissie, de EU landen het overnemen van vluchtelingen kunnen afkopen! Wat is de betekenis van dit voorstel in de praktijk? Het antwoord is helder: alleen financiële en materiële steun aan vluchtelingen in Griekenland aanbieden en zo min mogelijk mensen uit de Griekse kampen overnemen.

In feite zullen de meeste EU-landen zich op basis van het internationale recht niet verantwoordelijk voelen om vluchtelingen in hun landen binnen te laten. Hierdoor kunnen de bewoners van Griekse kampen niet uit hun uitzichtloze situatie gered worden. Het enige resultaat van de EU-maatregelen zal de toename van ellende en van druk op de Griekse asielzoekerskampen zijn.

De oplossing

Maar wat is de beste oplossing om een einde te maken aan alle misère van vluchtelingen die op dit moment verwaarloosd worden en ergens in Bosnië of op een Grieks eiland rondlopen? De enige oplossing die volgens humanitaire principes ook heel logisch en menselijk klinkt, is het creëren van een systematische herverdeling van asielzoekers onder alle EU-landen, een verdeling gebaseerd op de reële mogelijkheden en de werkgelegenheid in de Europese landen en op basis van solidariteit en van respect voor de mensenrechten.

Beeld: ANP / Kemal Softic

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Majalla.nl, een online magazine waar schrijvers en journalisten met een vluchtverleden begeleid werden bij het publiceren van artikelen in het Nederlands.

Forough Tamimi is geboren en opgegroeid in Iran. In Nederland heeft ze culturele antropologie gestudeerd. In de afgelopen vijftien jaar heeft Forough gewerkt als onderzoeker, coach en journalist. Met name schrijven over vluchtelingenproblematiek spreekt haar zeer aan. Zij vindt dat de levensverhalen van vluchtelingen en hun bijdragen aan de Nederlandse samenleving sterk onderbelicht zijn.